A duna máxica de Thomas Mann
Aexcursión xorde de casualidade, nun día libre na vila lituana de Kláipeda e tras un comentario sobre que Thomas Mann viviu na outra beira do mar, en Nida. Abonda con tomar un ferri, paga a pena, aconsellan. En quince minutos, os viaxeiros apéanse en Smiltine, o peirao que marca o límite setentrional do istmo de Curlandia. Agroma de súpeto un antollo xeográfico, una lingua de terra de 98 quilómetros de longo e tres de ancho, que se incrusta no mar Báltico e acolle vilas mariñeiras, bosques, praias e 30 quilómetros de dunas. Á metade, unha cicatriz fende ese deserto entre mares. É a sombría reixa que marca a fronteira entre Lituania e a rexión rusa de Kaliningrado.
Poucos lugares do mundo expresan de xeito tan brutal a artificialidade do concepto de fronteira.
O autobús achégase a ese punto a través dun bosque mesto. A derradeira parada é na duna de Parnidis, onde unha estatua lembra que Lituania foi a primeira república soviética en separarse da URSS, en 1991. Pódese seguir subindo, ou gabeando, estes 70 metros de area. Dun lado, o mar; do outro, tamén o mar, sen horizontes, esmagallado polo ceo.
A terra póusase na beira cun aloumiño de area fina. O azul da auga e das nubes, o verde do bosque, o amarelo da duna. A natureza espállase coa forza dun personaxe, con aquela «indiferenza do absoluto» que Thomas Mann atribuíra á neve dos cumios alpinos da súa Montaña Máxica.
Por certo, a casa do escritor era o obxectivo da viaxe. Atópase na vila de Nida, un recuncho agochado entre as dunas e o mar. Os vestixios previos a 1709, cando a localidade foi arrasada pola peste e reconstruída cara ao norte, limítanse a unha capela católica.
Non queda rastro da Nida tomada polos Cabaleiros Teutónicos nin da que habitaran os livonios. Tampouco nada fai pensar no grande ducado lituano que chegara ao mar Negro. Apenas se sente a pegada humana alén dunhas casiñas de madeira, cuxos cataventos amosan o camiño á vivenda que Mann mercou en 1929, namorado da paisaxe e cos cartos do premio Nobel de Literatura que acababa de recibir. Daquela, Nida situábase na Alemaña que o escritor amaba, pero baixo un réxime do que tería que exiliarse só catro anos despois.
O interior da vivenda, amplo e cómodo, que despois habitarían oficiais da Luftwaffe, lembra as palabras de Tristán: «É a miña conciencia burguesa o que me fai descubrir na actividade artística algo fondamente equívoco, sospeitoso e dubidoso; é o que me enche desta apaixonada debilidade polo sinxelo e o inxenuo».
Aquí repousaba Mann nuns veráns ventosos e claros, contemplando a paisaxe báltica que admirara no seu Lübeck natal, nas súas estadas en Noruega, as súas viaxes a Dinamarca ou esta casa en Nida. A natureza imponse.
O visitante mergúllase na vasteza da paisaxe, á que sucumbe como ante esa prosa de Mann, que inunda máis do que narra: «Ás veces, a praia estaba tranquila e soleada. O mar acougaba quedo e liso, cheo de franxas azuis, verdes e vermellas, e nas súas augas se reflectían resplandores de luces prateadas; as algas mariñas secaban ao sol e as medusas, esparexidas sobre a area, evaporaban a súa humidade», describía un dos seus álter egos, Tonio Kröger, os cadros que aínda se ven dende as fiestras desta casa-museo.
Dende aquela visita, lembro a nostalxia de Mann: «Quero voltar ao Báltico, ouvir de novo aqueles nomes, ler aqueles libros na súa propia fonte». E só poderei completar a viaxe sete anos despois, tras un voo directo a Kaliningrado. A arquitectura delata os éxitos e traxedias do antigo Koningsberg. As praias conducen tamén á duna de Parnidis. O mar leva a vista cara ao norte. Todo é igual ao outro lado, pero un chisco distinto. O exclave ruso resístese a deixar de ser visualmente alemán, pero amosa ese pesimismo abatido e triste tan conmovedor das cidades rusas.
Velaí, se cadra, a fronteira actual: nun estado de ánimo, na arela de ver cara ao pasado e non cara ao futuro. É só a escrita de Mann a que non ten fronteiras.